نکته هایی در باره سنگ کلیه

سنگ کلیه بیماری جدیدی نیست. حتی می گویند، فرعون هم به بیماری سنگ کلیه مبتلا بوده و یکی از ویژگی های طبیب مشهورش، سینوهه، توانایی درمان درد سنگ کلیه بوده است. با پیشرفت علم پزشکی، درمانهای پیشرفته تری برای بیماری سنگ کلیه کشف و ابداع شده که سنگ کلیه را جزو بیماری های ساده دنیا کرده است.

اما هنوز هم درد سنگ کلیه اگر نگوییم طاقت فرساترین دست کم یکی از وحشتناک ترین دردهایی است که تاکنون بدن انسان تحمل کرده است. به همین دلیل درباره چگونگی پیشگیری و درمان  درد سنگ کلیه با دکتر سید کاظم فروتن، جراح و متخصص کلیه و مجاری ادرار صحبت کردیم .

همه ما سنگ کلیه را به عنوان یک درد وحشتناک پهلو  می شناسیم، آیا سنگ کلیه علائم دیگری هم دارد؟

سنگ کلیه می تواند بدون علامت باشد تا زمانی که کلیه را از کار بیندازد. یعنی ممکن است کلیه سنگ بسازد، علائم هم ندهد و کسی هم متوجه نشود و در نهایت روزی کلیه را نارسا کند. اما یکی از مهم ترین علائم سنگ کلیه درد است.

این درد معمولا" شب ها شروع می شود و فرد را از خواب بیدار می کند. در واقع درد سنگ کلیه شدید و غیرقابل تحمل است. خانم هایی که تجربه زایمان را داشته اند و بیمار سنگ کلیه هم هستند، می گویند، درد زایمان قابل مقایسه با درد سنگ کلیه نیست. واقعا" این بیماران هنگام درد خیلی زجر می کشند. یکی دیگر از علائم سنگ، تغییر رنگ ادرار به صورت خونی یا رنگ چای شدن است. بعضی از بیماران سنگ کلیه، با علامت عفونت مراجعه می کنند. در این موارد، سنگ کلیه جزو اورژانس های پزشکی است و باید فورا" به آن رسیدگی شود.

اندازه سنگ کلیه با شدت علائم سنگ کلیه ارتباطی دارد؟

خیر، هیچ ارتباطی بین اندازه و علائم سنگ کلیه وجود ندارد.

درد چه موقع ایجاد می شود؟

معمولا" سنگ کلیه وقتی می خواهد دفع بشود، درد ایجاد می کند و وقتی جایش ثابت شد، درد از بین می رود، به عبارتی وقتی درد سنگ کلیه از بین رفت، مفهومش دفع سنگ کلیه نیست. یعنی وقتی درد شروع شد و بعد تسکین پیدا کرد، باید تکلیف سنگ مشخص شود و نباید بیمار فکر کند که چون دیگر درد ندارد پس همه چیز خوب شد و سنگ از بین رفت. باید به کمک سونوگرافی و عکس رادیولوژی مخصوص کلیه و مجاری ادرار، این سنگ پیگیری شود و اگر پیدا نشد آن وقت بگوییم که سنگ افتاده است و یک نفس راحت بکشیم .

همانطور که خودتان گفتید، برخی سنگ های کلیه علامت ندارند، با این حساب افرادی که هیچ علامتی ندارند، از کجا بفهمند که سنگ کلیه دارند؟

تشخیص سنگ کلیه در کسانی که تاکنون سنگ کلیه نداشته اند، هیچ علامتی هم ندارند، کمی مشکل است. از طرفی نمی توان به تمام افراد جامعه هم توصیه کرد که بروند و سونوگرافی و رادیولوژی بشوند، چرا که احتمال دارد سنگ کلیه داشته باشند. بنابراین ما توصیه می کنیم در کسانی که ممکن است کلیه سنگ ساز داشته باشند و دلایلی به نفع سنگ کلیه در آنها وجود دارد، بررسی های لازم صورت گیرد، مثلا" کسانی که در فامیل درجه یکشان سابقه سنگ کلیه وجود دارد، هر سال یا هر دو سال یکبار، برای این بررسی ها به پزشک مراجعه کنند. افرادی هم که خودشان سابقه سنگ کلیه دارند، باید سالی یکبار تحت سونوگرافی و بررسی های لازم قرار بگیرند.

چرا کلیه بعضی از افراد سنگ ساز است؟

اینکه چرا سنگ کلیه ایجاد می شود؟ چرا در یک کلیه بیشتر از دیگری سنگ تولید می شود؟ چرا بعضی بیشتر و بعضی کمتر سنگ کلیه دارند؟ سئوالاتی هستند که هنوز بطور مشخص جواب آنها پیدا نشده است. اما در این زمینه نظریه هایی وجود دارد. مثلا" اگر غلظت مواد داخل ادرار زیاد شود، می تواند زمینه ساز سنگ کلیه شود یا در برخی موارد زمینه های ارثی برای تشکیل سنگ مطرح است که استعداد فرد را در ابتلا به سنگ کلیه افزایش می دهد.

سنگ چگونه تشکیل می شود؟

وقتی غلظت موادی در داخل یک محلول بیش از حد شود، در نهایت به حالت فوق اشباع در می آیند و به کریستال تبدیل شده و رسوب می کنند، مثل اتفاقی که موقع تولید نبات رخ می دهد. نبات رابا همین روش تولید می کنند. ابتدا محلول شکر و آب را غلیظ می کنند، و سپس داخل این محلول غلیظ نخ آویزان می کنند تا کریستال های شکر دور این نخ جمع شوند و نبات تولید شود. این همان اتفاقی است که هنگام تشکیل سنگ کلیه می افتد. وقتی غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه تشکیل هسته سنگ در ادرار فراهم می شود. وقتی هم که این هسته اولیه ایجاد شد، سایر مواد دور این هسته رسوب می کنند و سنگ بزرگ می شود.

جنس سنگ  کلیه معمولا" چیست؟

شایع ترین نوع سنگ کلیه ، سنگ های کلسیمی هستند. شاید حدود 80 تا 85 درصد از انواع سنگ های کلیوی سنگ های کلسیمی هستند. این سنگ های کلسیمی هم عموما" به صورت نمک های کلسیم هستند. یعنی مثلا" اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم، بعد از سنگ های کلسیمی، سنگ های عفونی، اسید اوریکی و سایر انواع سنگ ها شیوع دارند. ولی اکثر افرادی که گرفتار سنگ کلیه می شوند، در واقع گرفتار سنگهای کلسیمی هستند.

این کلسیمی که در کلیه غلظتش بالا می رود و سنگ می شود، از کجا می آید؟

این کلسیم ممکن است ، بیش از حد از روده جذب شود. ببینید ، ما در طول روز حدود هزار میلی گرم کلسیم مصرف می کنیم که از این مقدار چیزی حدود یک سومش جذب می شود. اگر این میزان جذب به هر دلیلی افزایش یابد، مثلا" میزان کلسیمی که مصرف می کنیم، زیاد باشد،می تواند باعث تشکیل سنگ شود. ممکن است، میزان کلسیمی که از طریق کلیه دفع می شود، به دلیل یک بیماری افزایش یابد. البته این   بیماری ها عموما" بیماری های مربوط به استخوان و هورمون های مربوط به آن هستند.

مثلا" در بیماری هیپرپاراتیروئیدی ، برداشت کلسیم از   استخوان ها افزایش می یابد و می رود که از کلیه دفع شود و تبعا" غلظتش در ادرار افزایش یافته و باعث تشکیل سنگ می شود. در بعضی از موارد هم کلسیمی که به کلیه می رسد زیاد نیست ولی خود کلیه به دلیل مشکلی که دارد، بیش از حد کلسیم را دفع می کند.

ماجرا از این قرار است: حدود 95 درصد کلسیمی که در ابتدای واحدهای کلیوی وارد ادرار می شود، دوباره در کلیه باز جذب می شود. اگر کلیه ای نتواند این 95درصد کلسیم را باز جذب کند، مسلما" غلظت کلسیم ادرار بالا می رود و زمینه ساز تشکیل سنگ می شود.

به این ترتیب، کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید مصرف مواد غذایی کلسیم دار را کم کنند؟

نخیر! تفکری که می گوید کسانی که کلیه سنگ ساز دارند. نباید لبنیات بخورند، کاملا" غلط است.

چون اولا برخی افراد هستند که بدنشان به کلسیم اضافه نیاز دارد.  مثلا" ن باردار و کسانی که دچار پوکی استخوان هستند.

ثانیا" در برخی موارد سنگ کلیه ،  ما به بیمار توصیه می کنیم که بیشتر کلسیم مصرف کند. مثلا" در سنگ های اگزالات کلسیم، اگر شما کلسیم بیشتری مصرف کنید، این کلسیم در روده به اگزالات متصل می شود و اصلا" از روده جذب نمی شود و به این ترتیب ، یون اگزالات که افزایش آن در ادرار باعث تشکیل اگزالات کلسیم در کلیه شده و رسوب می کرد و سنگ اگزالات کلسیمی تشکیل می داد، اصلا" وارد بدن نمی شود.

پس بیمارانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید از چه غذاهایی پرهیز کنند؟

تقریبا" تنها چیزی که ما توصیه می کنیم که بیماران سنگ کلیه از آن پرهیز کنند، نمک است . ببینید، یکی از مواد غذایی که باعث تولید سنگ در کلیه می شود، نمک است. البته ما سنگ نمک که نداریم ولی نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ های کلسیمی  کمک می کند. نمکی که از روده جذب می شود، از طریق کلیه باید دفع شود. اما مشکل همین جاست چرا که وقتی نمک می خواهد از کلیه را وارد ادرار شود، با خودش کلسیم را وارد ادرار می کند و به این ترتیب غلظت کلسیم ادرار افزایش می یابد. بنابراین همان نمکی که هنگام پختن غذا به آن زده می شود کافی است و افرادی که کلیه سنگ ساز دارند، نباید سرسفره به غذایشان نمک بزنند و مواد شور مثل خیار شور را مصرف نکنند.

کسانی که کلیه سنگ ساز دارند، باید چه مواد غذایی را بیشتر مصرف کنند؟

در ابتدا گفتیم که اگر غلظت مواد در ادرار زیاد شود، زمینه های تشکیل سنگ کلیه فراهم می شود. حالا می گوییم که برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه باید این غلظت مواد را کم کنیم. به عبارتی باید ادرار را تا می توانیم، رقیق کنیم. یعنی فردی که کلیه سنگ ساز دارد، باید آب و مایعات زیادی مصرف کند.

چقدر باید آب و مایعات مصرف کرد؟

چقدر آب خوردن مهم نیست . چقدر ادرار داشتن مهم است. ممکن است فردی در محیطی گرم زندگی کند یا فعالیت روزانه اش زیاد باشد، روزی 5 تا پارچ هم آب بخورد ، ولی باز کافی نباشد. چون همه این 8 لیوان آبی که می خورد، عرق می شود و چیزی از آن به ادرار نمی رسد تا رقیق شود.

این فایده ای برای پیشگیری از سنگ کلیه ندارد. برای همین باید ملاک، میزان ادرار باشد نه میزان آبی که فرد می خورد. ما به بیماران توصیه می کنیم آنقدری آب بخورند که روزانه بیش از 2 لیتر ادرار داشته باشند. یا بعبارتی در طول خواب شبانه یک بار برای ادرار کردن به دستشویی بروند. بیماری که کلیه سنگ ساز دارد، اگر احساس تشنگی کند و بعد آب بخورد، از قافله عقب مانده است. یعنی چنین بیمارانی نباید هیچ وقت احساس تشنگی کنند و همیشه قبل از احساس تشنگی آب بخورند.

این بیماران باید شب ها هنگام خواب یک لیوان بالای سرشان باشد، موقع کار روی میزشان یک لیوان آب باشد . یعنی برای دسترسی به آب نباید بیمار مشکلی داشته باشد.

اینکه برخی بیماران آب چشمه خاصی را مصرف می کنند، یا فقط آب معدنی می خورند، کار درستی است؟

این سئوال شایعی در بین بیماران مبتلا به سنگ کلیه است . اما ما اصلا" به چنین سئوالی اعتقاد نداریم. مگر تمام افرادی که از آب شهر استفاده می کنند، سنگ کلیه تولید کرده اند که حالا این بیماران آب شهر را استفاده نکنند.

تازه برعکس وقتی بیماران خودشان را به یک نوع آب خاص مثلا" آب فلان چشمه محدود می کنند، وقتی به آن آب دسترسی ندارند، کمتر آب می نوشند و همین می تواند زمینه ساز تولید سنگ کلیه شود. اما اصل مصرف آب نوع آن نیست، بلکه حجم و مقدار آن است که باید زیاد باشد. آب هندوانه و ماءالشعیر و از این قبیل درمان های سنتی هم اشکالی ندارند ولی آنها هم اصولا" از طریق افزایش حجم ادرار از سنگ سازی کلیه جلوگیری می کنند. ما توصیه می کنیم ، بیماران هر داروی سنتی که سهل الوصول است، خیلی هم گران نیست، ضرری هم ندارد و مورد تائید پزشکان است مصرف کنند، ولی در کنارش آب و مایعات زیادی بخورند.

اگر کسی زیاد آب بخورد و سنگ کلیه اش دفع شود، چه باید بکند؟

اگر کسی سنگش را انداخت دلیل نمی شود که همین حالا سنگی در کلیه اش وجود نداشته باشد. چنین بیماری وقتی به ما مراجعه می کند، اگر درد  داشته باشد، با مسکن دردش را ساکت می کنیم و بعد بررسی های خودمان را شروع می کنیم . معمولا" این بررسی ها شامل عکس KUB و سونوگرافی کلیه است. سپس بر اساس یافته های این بررسی اولیه تصمیم می گیریم. برای بیمارمان چه کار بکنیم.

یعنی بر اساس جنس، اندازه و محل سنگ کلیه تصمیم می گیریم که برای بیمار چه روش درمانی اتخاذ کنیم. اما یک نکته مهم را باید در مورد درمان سنگ کلیه بگویم و آن این که تقریبا" امروزه دیگر جراحی باز کلیه در درمان سنگ کلیه ومی ندارد مگر در موارد بسیار خاص که خیلی هم نادر هستند.

یعنی در حال حاضر در همین کشور خودمان به راحتی می توان سنگ های کلیه را با روش هایی مثل سنگ شکن و جراحی مختصر یا همان PCN  درمان کرد. توصیه من به تمام بیماران سنگ کلیه این است که اگر جراحی به آنها گفت که باید برای درمان سنگشان جراحی باز کلیه شوند، حتما" با یکی دو جراح کلیه و مجاری ادرار دیگر هم در این مورد م کنند.

منبع:

https://www.beytoote.com/